روش های تحقیق "کیفی" چه ویژگی هایی دارند؟

پژوهشگران بزرگ آینده سلام

با توجه به اینکه مقاله شماره یک را باید ترجیحا با یکی از روش های تحقیق کیفی انجام دهید،برآن شدیم تا به مرور روش های کیفی در تحقیقات را به شما معرفی نماییم. ابتدا واژه کیفی یا Qualitative را بهتر بشناسیم: Qualitative به‌ معنای کیفیت است.به زبان ساده یعنی می خواهیم کیفیت یک موضوع را بررسی کنیم نه تعداد و مقدار آن موضوع را.لذا در تحقیق کیفی،با فرمول های آماری چندان کاری نداریم.  تحقیق کیفی عبارت از فعالیت‌هایی مثل مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت‌های پژوهشی است، که هرکدام به‌نحوی ما را در کسب اطلاعات دست اول، دربارهٔ موضوع مورد نظر یاری می‌دهند. مثلا محقق کیفی، رفتار اجتماعی را بهتر درک می کند به این دلیل که خود را به‌جای دیگران قرار می‌دهد.

پس در درس روش تحقیق، منظور ما از تحقیق کیفی عبارت از هرنوع تحقیقی است که یافته‌هایی را به‌دست می‌دهند که با شیوه‌هایی غیر از روش‌های آماری یا هرگونه کمّی کردن کسب شده اند. 

می گویند تا پایان دههٔ ۱۹۶۰ نزدیک به ۹۰ درصد گزارش‌های منتشرشده در مجلات جامعه‌شناسی آمریکا، مبتنی بر تحقیق کمّی و آماری بودند. اما امروزه قضیه تفاوت پیدا کرده و اکنون روش‌های کیفی، جایگاهی محوری در آموزش و تحقیق اجتماعی به‌دست آورده‌اند.

پژوهشگر کیفی براساس این باور، که واقعیّت، کلیّتی است غیر قابل تقسیم، به بررسی کلّ فرایند می‌پردازد. (هرچند پژوهش‌های کیفی و کمّی می‌توانند از طریق کشف (توسط پژوهش‌های کیفی) و تأیید (توسط پژوهش‌های کمی) همدیگر را کامل کنند. لذا بسیاری از پژوهش‌گران، اکنون ترکیبی از رویکردهای کمّی و کیفی را برای فهم کامل پدیده مورد بررسی خود، به‌کار می‌برند.)

جایگاه روش کیفی در علوم اجتماعی

گرچه روش کیفی را انسان‌شناسان فرهنگی ابداع کردند، ولی امروز در سایر علوم انسانی و اجتماعی نظیر جامعه‌شناسی، ارتباطات، آموزش و پرورش، تاریخ، مطالعات فرهنگی  نیز به‌کار می‌رود. دقت کنید هنوز در روان‌شناسی، روش‌های کمّی غلبه دارند.

بخش عمده‌ای از مطالعات مربوط به تأثیر ایدئولوژی دین، فرهنگ، سیاست، اخلاق و مانند آن، برکنش و رفتار انسان که موضوع مطالعه بسیاری از رشته‌های علوم انسانی است، را می‌توان با استفاده از روش تحلیل کیفی و عقلی، تجزیه و تحلیل نمود.

در تحقیق کیفی سه بخش عمده وجود دارد

بخش اول: داده‌ها (که می‌توانند از منابع مختلف گردآوری شده باشند. مصاحبه، مشاهده و مشارکت، معمول‌ترین منابع‌اند)

بخش دوم: شامل روش‌های تحلیلی و تعبیر و تفسیری است (که برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها به‌کار می‌رود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است؛ که به "کدگذاری یا Coding" موسوم است. شیوه‌های دیگری مثل نمونه‌گیری غیرآماری، یادداشت‌برداری و نمایش روابط مفهومی به‌صورت دیاگرام نیز بخشی از مرحلهٔ تحلیلی‌اند)

بخش سوم: عبارت است از گزارش‌های نوشته‌شده و شفاهی و ارائه آن‌ها در مجله‌ها و کنفرانس‌های علمی.

انواع تحقیق کیفی

1. نظریه مبنایی یا Grounded theory : آن‌چه که به‌طور استقرایی (Induction)؛ یعنی از جزء به کل، از مطالعه پدیده‌ای به‌دست آید و نمایان‌گر آن پدیده است. به‌عبارت دیگر، باید آن‌را باید کشف کرد و کامل نمود و به‌طور آزمایشی از طریق گردآوری منظم اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌هایی که از آن پدیده نشأت گرفته است، اثبات نمود.
2. مردم‌نگاری یا قوم‌نگاری یا Ethnography؛ پژوهش قوم‌نگاری معمولاً با انسان‌شناسی همبسته است. قوم‌نگاری توصیفی عمیق و تحلیلی از موقعیّت فرهنگی و در معنای وسیع، از فرهنگ است. پژوهش قوم‌نگاری بر مشاهده، توصیف و داوری‌های کیفی یا تفسیر پدیده‌های مورد بررسی تأکید بسیار دارد.
3. تحلیل تم 
4. تحلیل محتوای کیفی
5. سایر روش های پژوهش کیفی  (مطالعه موردی کیفی/قومیت شناسی/پدیدار شناسی/تحقیق عملکردی ...)